Κίρκεγκορ και Χριστιανισμός (Β’)

Ο φίλος μας εξαπέλυε μύδρους εναντίον της χαλαρής κι αδιάφορης στάσης της Εκκλησίας.
Και εναντίον των «Χριστιανών της Κυριακής», όπως τους αποκαλούσε.
Μιλούσε και για τους «Χριστιανούς της πρώτης Μετάληψης», δηλαδή για τα περισσότερα μικρά παιδιά που δέχονταν να μεταλάβουν αποκλειστικά και μόνο για να πάρουν το δωράκι που συνόδευε τη σχετική διαδικασία...
Διέκρινε στους θρησκευόμενους της εποχής του μια στάση ψεύτικης ευσέβειας και μια δασκαλίστικη λογική κατανόηση της πίστης.
Κάτι τέτοιο του ήταν αδιανόητο.
Η θρησκεία και η λογική ήταν γι’ αυτόν σαν το νερό με τη φωτιά...

Κίρκεγκορ και Χριστιανισμός (Α’)

Για τον Κίρκεγκορ ο Χριστιανισμός ήταν κάτι τόσο συγκλονιστικό και συνάμα τόσο παράλογο, που τα απαιτούσε όλα ή τίποτα!
Κατά τη γνώμη του ήταν αδύνατο να πιστεύει κανείς «λίγο» ή «μέχρι ένα ορισμένο σημείο».
Διότι ή αναστήθηκε ο Χριστός ή δεν αναστήθηκε.
Κι αν αναστήθηκε στ’ αλήθεια εκ νεκρών, τότε έχουμε μπροστά μας ένα τόσο συγκλονιστικό γεγονός που πρέπει να χαράξει βαθιά κι ανεξίτηλα όλη μας τη ζωή...

Περί Ηθικής...

Η Ηθική είναι πολύ παράξενο πράγμα!
Μοιάζει με τα σαλιγκάρια:
Χρειάζεται ιδιαίτερες συνθήκες για να εμφανιστεί.
Κι αν δεν προσέξεις, θα τη λιώσεις...

Ο αφορισμός του Σπινόζα...

Ο Σπινόζα γεννήθηκε στο Άμστερνταμ το 1632.
Ανήκε σε οικογένεια Πορτογάλων κρυπτο-Εβραίων, που η Ιερά Εξέταση τους ανάγκασε να μεταστραφούν στο Χριστιανισμό.
Τελικά, δεν γλύτωσε απ’ την Ιερά Εξάταση, που σε ηλικία 24 ετών τον αφόρισε:
«Δια διατάγματος των Αγγέλων και των Αγίων, αποπέμπουμε, αποκλείουμε, καταριόμαστε και αναθεματίζουμε τον Βαρούχ Σπινόζα με όλες τις κατάρες που αναφέρει ο Νόμος. Καταραμένος να είναι, τη νύχτα και τη μέρα, καταραμένος στον ύπνο και στον ξύπνιο, καταραμένος όταν εξέρχεται κι όταν εισέρχεται. Ο Κύριος δεν θέλει να τον συγχωρήσει, κι έτσι θα εκπέσει εναντίον του ο κεραυνός και η οργή Του... Προειδοποιούμε ότι κανείς δεν επιτρέπεται να του μιλήσει δια ζώσης ή δια γραφής, μήτε να τον ευεργετήσει, μήτε να μείνει κάτω από την ίδια στέγη, μήτε ν’ αναγνώσει κάποιο γραπτό του»...

Πόσες «αλήθειες» υπάρχουν;

Κάποτε ο Ναστραντίν Χότζα διορίστηκε κατής (δικαστής) κι άρχισε να δικάζει την πρώτη του υπόθεση.
Εμφανίζεται ο πρώτος κατηγορούμενος κι αρχίζει να λέει την ιστορία του.
Κουνάει το κεφάλι ο Χότζας και του λέει «δίκιο έχεις».
Αμέσως μετά παίρνει το λόγο ο αντίδικος, και λέει τα ακριβώς αντίθετα πράγματα.
Ξανακουνάει το κεφάλι του ο Χότζας και του λέει «δίκιο έχεις».
Οπότε, πετάγεται απ’ το ακροατήριο κάποιος και διαμαρτύρεται: «Μα πώς είναι δυνατόν να έχουν και οι δύο δίκιο;».
«Κι εσύ δίκιο έχεις», του λέει ο Χότζας!

Τι θα έλεγαν για τα χάλια μας οι αρχαίοι Φιλόσοφοι;

Ο Πλάτωνας στους «Νόμους» του απαγορεύει να ζητήσει κάποιος νερό απ’ το πηγάδι του γείτονα, αν προηγουμένως δεν αποτύχει να βρει νερό στο δικό του χωράφι.
Ας ψηφίσουμε κι εμείς ένα νόμο που να απαγορεύει στους ανθρώπους να δανείζονται, αν προηγουμένως δεν έχουν εξαντλήσει τη δική τους περιουσία και τις δικές τους δυνάμεις.
Ο Κάτων, όταν κάποτε συνάντησε έναν σκατόψυχο ηλικιωμένο, τον ρώτησε: «Γιατί άνθρωπέ μου στα πολλά κακά των γηρατειών προσθέτεις και τη ντροπή της μοχθηρίας;».
Αν ζούσε τα τελευταία 30 χρόνια στη χώρα μας ο Κάτων, θα μας ρωτούσε: «γιατί στα πολλά κακά της φτώχειας σας, προσθέτετε τις ταλαιπωρίες και την εξάρτηση του δανεισμού;».
Και, για να το πούμε λαϊκότερα: «Δεν μπορείτε να κουβαλήσετε την κατσίκα, γιατί φορτώνετε στους ώμους σας και το βόδι;».
Ας αναφέρουμε και μερικά ακόμη παραδείγματα απ’ τους αρχαίους μας σοφούς:
α) Ο Θηβαίος Κράτης, αν και δεν είχε κανέναν δανειστή να τον πιέζει, μη μπορώντας ν’ αντέξει τις καθημερινές σκοτούρες και μέριμνες, εγκατέλειψε την περιουσία του, αξίας οκτώ ταλάντων, φόρεσε ένα παλιόρουχο, πήρε κι ένα δερμάτινο σακούλι, και βρήκε καταφύγιο στη φτώχεια και στη φιλοσοφία...
β) Ο Αναξαγόρας άφησε χωρίς κανέναν δισταγμό την καλλιεργήσιμη γη του να γίνει βοσκοτόπι.
γ) Ο λυρικός ποιητής Φιλόξενος, που είχε πολύ πλούτο σε μια σικελική αποικία, βλέποντας να βασιλεύει γύρω του η τρυφή, η ηδυπάθεια και η αμουσία, είπε: «μα τους Θεούς, απ’ το να χαθώ εγώ εξαιτίας αυτών των αγαθών, καλύτερα να χάσω εγώ αυτά!»...
Και κλείνουμε με τον Πλούταρχο, που μας δίνει την εξής συμβουλή: «Παράτησε τα περιττά που σε υποδουλώνουν, κι αρκέσου στα λίγα και ουσιώδη που σ’ αφήνουν ελεύθερο»!

Καντ:

«Δώσε σε έναν άνθρωπο όλα όσα επιθυμεί,
και την ίδια στιγμή θα αισθανθεί
ότι αυτό το ¨όλα¨ δεν είναι όλα»!

Κάποιοι βλέπουν μόνο μια πέτρα...

Διηγούνται πως ο Μιχαήλ Άγγελος βρήκε κάποτε στο δρόμο του παραπεταμένη μια πέτρα ογκώδη και ακανόνιστη.
Ζήτησε να του τη μεταφέρουν στο εργαστήρι του.
- «Τι τη θέλεις;», τον ρώτησαν.
- «Μέσα σ’ αυτή την πέτρα κρύβεται ένας άγγελος που περιμένει να τον ελευθερώσω», απάντησε.

Κίρκεγκορ: ο φιλόσοφος που προέβλεψε τη χρεοκοπία της Ευρώπης!

Γεννήθηκε το 1813 στην Κοπεγχάγη κι ανατράφηκε μέσα σ’ ένα αυστηρότατο οικογενειακό περιβάλλον.
Απ’ αυτό φαίνεται πως «κληρονόμησε» μια μελαγχολική θρησκευτική διάθεση.
Λόγω αυτής της μελαγχολίας του, ίσως, διέλυσε στα νιάτα του έναν αρραβώνα, γεγονός που ο κοινωνικός του περίγυρος αντιμετώπισε ιδιαίτερα απαξιωτικά.
Ο Κίρκεγκορ θεωρήθηκε, έτσι, ένα πρόσωπο περιθωριακό κι απόβλητο, στόχος σαρκασμού και ειρωνείας.
Έτσι, κι αυτός άρχισε να γίνεται αντικοινωνικός, που δύσκολα επέτρεπε σε κάποιον να τον πλησιάσει...
Προς το τέλος της ζωής του άσκησε οξύτατη κριτική στο σύνολο του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Πίστευε πως η Ευρώπη, χωρίς πάθος και πίστη, βάδιζε προς τη χρεοκοπία!
Φρόντισε, μάλιστα, να επιτεθεί με σφοδρότητα κατά της χαλαρής και αδιάφορης Εκκλησίας, καθώς και των «Χριστιανών της Κυριακής», όπως τους αποκαλούσε ειρωνικά...

Πλάτων...

«Αν δεν είσαι πρόθυμος

να θυσιαστείς

για το «πιστεύω» σου,
τότε, ή εσύ δεν αξίζεις τίποτα
ή το «πιστεύω» σου»

Χέγκελ: «Τι πιο λογικό; Οι γυναίκες είναι φυτά»!

Ο Χέγκελ γεννήθηκε το 1770 στη Στουτγάρδη και πέθανε το 1831 σε μια μεγάλη επιδημία χολέρας.
Δίδασκε πως η αλήθεια είναι υποκειμενική και δεν υπάρχει άλλη αλήθεια έξω και πέρα απ’ την ανθρώπινη αντίληψη.
Δεν υπάρχουν «διαχρονικές αλήθειες» ούτε διαχρονικός λόγος.
Το θεμέλιο της ανθρώπινης γνώσης εξελίσσεται.
Αλλάζει από γενιά σε γενιά.
Το ίδιο και η αντίληψή μας για το λογικό και το παράλογο.
Λόγου χάριν, όσο ζούσε θεωρούσε πολύ λογική την άποψη πως «η διαφορά του άντρα απ’ τη γυναίκα είναι σαν τη διαφορά του ζώο απ’ το φυτό»...

Φρίντιχ Βίλχελμ Σέλινγκ (1775-1854) - Ο Μυστικός Δρόμος

Ο Σέλινγκ ήταν ο σπουδαιότερος φιλόσοφος του Ρομαντισμού.
Προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ «ύλης» και «πνεύματος».
«Η φύση», έλεγε, «είναι το ορατό πνεύμα, και το πνεύμα είναι η αόρατη φύση»!
Τη φύση την έβλεπε, όπως όλοι οι ρομαντικοί, σαν μια ενότητα, έναν οργανισμό αναπτύσσεται και ξεδιπλώνει τις ικανότητές του.
Μέσα στη φύση, αλλά και μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση, διέκρινε ένα Παγκόσμιο Πνεύμα, που έβαζε τάξη, όριζε και διευθετούσε τα πάντα.
Συνεπώς, το Πνεύμα αυτό μπορούσε να το αναζητήσει ο άνθρωπος και μέσα στον εαυτό του.
Ο άνθρωπος κλείνει μέσα του ολόκληρο το σύμπαν. Αν σκύψει και κοιτάξει μέσα του, θα γνωρίσει καλύτερα το μυστήριο της ζωής!
Προς τα μέσα οδηγεί ο μυστικός δρόμος...

Τι πίστευαν οι Ρομαντικοί του 19ου αιώνα;

Κατ’ αρχήν, λαχταρούσαν κάτι μακρινό κι άπιαστο.
Λαχταρούσαν εποχές χαμένες πίσω μακριά στο παρελθόν.
Μακρινούς πολιτισμούς, την «Ανατολή», με το μυστικισμό της, το σκοτάδι, το υπερφυσικό...
Ο ρομαντισμός είχε μεγάλη απήχηση στους νέους διανοούμενους της Γερμανίας.
Ήταν συνήθως φοιτητές, που δεν έδειχναν και μεγάλο ζήλο για τις σπουδές τους.
Θα λέγαμε πως αποτελούσαν την πρώτη επανάσταση των νέων στην Ευρώπη
Το ιδανικό της μεγαλοφυΐας είναι η αποχή από κάθε δουλειά!
Και η τεμπελιά ήταν η ύψιστη αρετή των ρομαντικών!
Καθήκον του καλού ρομαντικού ήταν να ζει τη ζωή του, ή να δραπετεύει μακριά της με τη φαντασία του!
Και ν’ αφήνει τους «βρωμοαστούς» ν’ ασχολούνται με την πεζή καθημερινότητα.
Υπάρχουν σαφείς ομοιότητες με το Κίνημα των Χίπις, 150 αργότερα...

Σοπενάουερ:

«Η θέληση μείον τη νόηση, συνιστά τη χυδαιότητα».
Με απλά λόγια: Αν απ’ τις επιθυμίες μας αφαιρέσουμε τη νοητική-λογική επεξεργασία, τότε αναδεικνύεται το πρωτόγονο ένστικτό μας, η ωμή επιθυμία για επικράτηση...

Ατυχία ή ευτυχία;

Κάποτε, στη μακρινή Κίνα, ζούσε στην παραμεθόριο ένας γέροντας με την οικογένειά του.
Μια μέρα, η φοράδα του πέρασε στην περιοχή των βαρβάρων.
Οι γείτονες μαζεύτηκαν στο σπίτι του γέροντα να τον παρηγορήσουν.
«Πού ξέρετε;», τους έλεγε ο γέρος, «μπορεί και να μας βγει και σε καλό»...
Πράγματι, κάμποσους μήνες αργότερα, η φοράδα επέστρεψε με ένα πανέμορφο άλογο!
Έτρεξαν οι γείτονες να συγχαρούν το γέρο, αλλά εκείνος τους έλεγε:
«Πού ξέρετε, μπορεί να μας βγει σε κακό»!
Η οικογένεια φρόντιζε το άλογο. Ο γιος του γέρου, πολύ καλός καβαλάρης, το ίππευε καθημερινά, αλλά μια μέρα εκείνο αφήνιασε, τον έριξε κάτω, ο νέος έσπασε το πόδι του, και καθώς εκείνη την εποχή σε υπήρχαν τα μέσα, έμεινε για πάντα κουτσός.
Πολύ λυπήθηκαν οι άνθρωποι της γειτονιάς, αλλά ο γέρος το χαβά του:
«Πού ξέρετε, μπορεί να μας βγει και σε καλό»...
Πράγματι, εκείνη τη χρονιά οι βάρβαροι έκαναν επιδρομή και πήραν μαζί τους όλους τους νέους του χωριού, εκτός απ’ τον γιο του γέροντα, που ήταν κουτσός...

Αξίζει να το δείτε...

Αφρικάνικη ιστορία...

Κάθε πρωί στην Αφρική ξυπνά μια γαζέλα.
Γνωρίζει ότι πρέπει να τρέξει γρηγορότερα απ’ το πιο γρήγορο λιοντάρι, γιατί διαφορετικά θα πεθάνει.
Κάθε πρωί ένα λιοντάρι ξυπνά.
Γνωρίζει ότι πρέπει να ξεπεράσει σε γρηγοράδα την πιο αργή γαζέλα, γιατί διαφορετικά θα πεθάνει από πείνα.
Δεν έχει σημασία αν είσαι λιοντάρι ή γαζέλα.
Μόλις ο ήλιος ανατείλει, καλύτερα ν’ αρχίσεις να τρέχεις!
(ραντεβού το Σεπτέμβρη)

Το κίνημα του Ρομαντισμού...

Ξεκίνησε στη Γερμανία στα τέλη του 18ου αιώνα.
Στην αρχή ήταν μια αντίδραση στο μονόπλευρο ορθολογισμό που είχε επιβάλει ο Διαφωτισμός.
Οι «καινούργιες λέξεις» που φέρνουν στο προσκήνιο οι «Ρομαντικοί» είναι το συναίσθημα, η φαντασία, η εμπειρία, ο μυστικός και κρυφός πόθος...
Με το Ρομαντισμό το άτομο ελευθερώνεται. Το Εγώ κι ο Ατομισμός αναδεικνύονται ως υπέρτατες αξίες.
Ο ιδανικός τύπος ανθρώπου είναι «ο ιδιοφυής καλλιτέχνης»!
Αυτός που εκφράζει τα δικά του, προσωπικά, συναισθήματα, τις δικές του προσωπικές επιθυμίες.
Με μια λέξη, που είναι «ελεύθερος»!
Ένας τέτοιας καλλιτέχνης ήταν κι ο Μπετόβεν.
Σε αντίθεση με τον Μπαχ και τον Χέντελ, που συνέθεταν μόνο προς δόξαν του Θεού και ακολουθούσαν πάντα άκαμπτους κανόνες...

Καντ, ο Προτεστάντης...

Οι ορθολογιστές, όπως ο Ντεκάρτ, προσπάθησαν ν’ αποδείξουν πως ο Θεός υπάρχει απλά και μόνο επειδή εμείς έχουμε μέσα μας την ιδέα ενός τέλειου όντος.
Άλλοι, όπως ο Αριστοτέλης κι ο Θωμάς Ακινάτης, υποστήριζαν πως ο Θεός υπάρχει επειδή ο κόσμος έχει κατ’ ανάγκην μια αρχή κι ένα τέλος.
Ο Καντ, αντίθετα, δίδασκε πως ούτε η λογική ούτε οι εμπειρίες προσφέρουν σίγουρη απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού. Μόνο η πίστη δίνει απάντηση στο κρίσιμο αυτό ερώτημα...
Και συμπλήρωνε: «είναι ηθικά αναγκαίο να δεχτούμε την ύπαρξη του Θεού»!

Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804) Β’

Πριν ασχοληθούμε με τις περί Θεού απόψεις του Καντ, ας δούμε δύο ακόμη σημεία της σκέψης του:
Α) Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πώς είναι πραγματικά ο κόσμος! Το μόνο που ξέρουμε είναι πώς τα πράγματα φαίνονται σε μας...
Β) Υπάρχουν όρια που δεν μπορεί να ξεπεράσει η ανθρώπινη γνώση. Ποτέ δεν θα μπορέσουμε να δώσουμε οριστική απάντηση στα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα όπως περί αθανασίας της ψυχής, αν υπάρχει Θεός, αν το σύμπαν είναι άπειρο κλπ...

Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804) Α’ (Το γυάλινο δοχείο)

Ο Καντ δεν δεχόταν πως η συνείδηση του ανθρώπου είναι «τάμπουλα ράζα», ένας λευκός και παθητικός πίνακας, που καταγράφει απλώς τις εντυπώσεις που έρχονται απ’ έξω.
Θεωρούσε πως η συνείδηση συνεισφέρει κι αυτή και σφραγίζει την αντίληψή μας για τον κόσμο.
Μπορείς να το παρομοιάσεις με ό,τι συμβαίνει όταν γεμίζουμε ένα γυάλινο δοχείο: Το νερό παίρνει το σχήμα του δοχείου. Έτσι και οι εμπειρίες μας παίρνουν το σχήμα και τη μορφή που τους δίνει η συνείδησή μας.
Με άλλα λόγια, δεν προσαρμόζεται μόνο η συνείδηση στα πράγματα, αλλά και τα πράγματα στη συνείδηση.

Άντρας ήταν ο πρώτος οπαδός του φεμινισμού!

Το 1787 ο Διαφωτιστής φιλόσοφος Κοντορσέ δημοσίευσε την πρώτη διακήρυξη που αναγνώριζε πως η γυναίκα έχει τα ίδια φυσικά δικαιώματα με τον άντρα.
Υπενθυμίζουμε πως όταν οι Διαφωτιστές έκαναν λόγο για «φυσικά δικαιώματα» εννοούσαν εκείνα που τα αποκτούσε κάποιος επειδή απλά γεννήθηκε άνθρωπος.
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ψήφισε μια σειρά δικαιωμάτων για όλους ανεξαίρετα τους πολίτες. Πολίτες, όμως, ήταν μόνο η άντρες!
Μια απ’ τις ηρωίδες της Επανάστασης, η Ολυμπία ντε Γκουζ, απαίτησε το 1791 ίδια δικαιώματα και για της γυναίκες!
Την εκτέλεσαν το 1793 και απαγόρευσαν στις γυναίκες κάθε πολιτική δραστηριότητα...

Γαϊδούρια και βόδια...

Αν τα γαϊδούρια είχαν να διαλέξουν ανάμεσα στα άχυρα και στο χρυσάφι, θα διάλεγαν τα άχυρα!
Γιατί αυτά τους είναι πολύ πιο χρήσιμα και αναγκαία...
Αν οι υλικές απολαύσεις ήταν η ευτυχία, τότε τα πιο ευτυχισμένα πλάσματα της γης θα ήταν τα βόδια!
Προσέξατε ποτέ με πόση ηδονή απολαμβάνουν το τριφύλλι στο λιβάδι;

Σοφία Σολομώντος...

Κάπου στην Παλαιά Διαθήκη (νομίζω στο βιβλίο «Σοφία Σολομώντος») υπάρχει η εξής φράση:
«Μ’ εκείνα που ο καθένας αμαρτάνει, μ’ αυτά και τιμωρείται»!
Φαντάζομαι θέλει να πει πως οι ίδιες οι ηδονές που απολαμβάνει ο άνθρωπος, αυτές γίνονται τα δεσμά του, το μαρτύριό του και το σύνδρομό του...

Κύριε Πλάτωνα, τι γυναίκα να παντρευτώ;

«Συνήθως έρχονται σε γάμο άτομα με όμοιους χαρακτήρες.
Αυτό είναι λάθος!
Ο σωστός κανόνας είναι να παντρεύονται διαφορετικοί χαρακτήρες! Π.χ. ένας τολμηρός και δυναμικός να πάρει μια ήπια, ήρεμη και συνετή γυναίκα.
Η βασικότερη, όμως, ανάγκη είναι η ταυτότητα της γνώμης των δύο ανθρώπων στο τι θεωρούν καλό ή κακό, δίκαιο ή άδικο, ηθικό ή ανήθικο...»

Ήταν άθεοι οι Διαφωτιστές;

Δεν χωράει αμφιβολία πως υπήρξαν αρκετοί Διαφωτιστές συνεπείς υλιστές και άθεοι.
Οι περισσότεροι, όμως, θεωρούσαν παράλογη την ιδέα ενός κόσμου χωρίς Θεό!
Έβρισκαν πως ο κόσμος ήταν οργανωμένος και φτιαγμένος με πολύ λογικό τρόπο και δεν μπορούσαν να πιστέψουν πως κάτι τέτοιο ήταν τυχαίο...
Το ίδιο λογική θεωρούσαν και την αθανασία της ψυχής!
Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού αγωνίστηκαν για την επιβολή αυτού που αποκαλούσαν «ανθρωπιστικό χριστιανισμό».
Ήθελαν να ελευθερώσουν το χριστιανισμό απ’ το βάρος των παράλογων δογμάτων και προλήψεων!
Αρκετοί απ’ αυτούς ήταν και οπαδοί του Ντεϊσμού.
Θεωρούσαν πως ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο πριν πολύ καιρό. Στη συνέχεια, όμως, αποκαλύπτεται στον άνθρωπο μέσω αποκλειστικά της φύσης και των νόμων της κι όχι με άλλους υπερφυσικούς τρόπους.
Δεχόταν, δηλαδή, έναν Θεό περισσότερο «φιλοσοφικό» παρά «προσωπικό».
Στο σημείο αυτό προσέγγιζαν τον Αριστοτέλη αλλά και πολλούς αιρετικούς των πρώτων αιώνων...

Συμβιβάζεται η «περισσότερη γνώση» με την «επιστροφή στη φύση»;

Οι οπαδοί του Διαφωτισμού πίστευαν πως όταν η λογική και η γνώση διαδίδονταν πλατύτερα στα λαϊκά στρώματα, τότε η ανθρωπότητα θα έκανε μεγάλα βήματα προόδου.
Ο παραλογισμός και η αμορφωσιά θα εξαφανίζονταν και θ’ άρχιζε η ιστορία της διαφωτισμένης ανθρωπότητας.
Σήμερα, μπορεί να μην είμαστε και τόσο σίγουροι πως περισσότερη γνώση σημαίνει πάντα και καλύτερες συνθήκες ζωής για τον κόσμο.
Ο Ζαν Ζακ Ρουσό έριξε το σύνθημα «πίσω στη φύση»! Με τη λέξη «φύση» οι Διαφωτιστές εννοούσαν αυτό που εμείς λέμε «λογική». Γιατί η λογική είναι δοσμένη, κατά τη γνώμη τους, στον άνθρωπο από τη φύση, ενώ η Εκκλησία και ο πολιτισμός όχι!
Η πολιτισμένη κοινωνία απομακρύνει, έτσι πίστευαν, τον άνθρωπο απ’ τη φύση, γι’ αυτό και τη θεωρούσαν ρίζα κάθε κακού!
Γι’ αυτό και ο Ρουσό ζητούσε ν’ αφήσουν τα παιδιά να ζήσουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, μια «φυσική κατάσταση αθωότητας».

Ντέιβιντ Χιούμ Γ’ (Γίνονται θαύματα;)

Ο Χιούμ δεν αρνήθηκε κατηγορηματικά τη δυνατότητα των θαυμάτων.
Ο ίδιος, βέβαια, δεν πίστευε στα θαύματα. Αναγνώριζε, όμως, την ανάγκη των ανθρώπων να πιστέψουν σ’ αυτά που ονομάζουμε «υπερφυσικά φαινόμενα».
Είναι αξιοσημείωτο πως όλα τα γνωστά θαύματα έγιναν είτε πολύ μακριά από μας είτε πολύ καιρό πριν από μας.
Ο Χιούμ δεν μπορούσε να πιστέψει στα θαύματα επειδή απλούστατα δεν είχε ζήσει κανένα, δεν είχε αντιληφθεί κανένα με τις αισθήσεις του...
Αλλά ούτε και το αντίθετο είχε συμβεί: δηλαδή δεν είχε αντιληφθεί με τις αισθήσεις του ότι δεν γίνονται θαύματα!
Αλλά ούτε και τους φυσικούς νόμους αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Όταν αφήσουμε μια πέτρα ελεύθερη, είτε πέσει στο έδαφος είτε όχι, εμείς μόνο την πέτρα θα βλέπουμε!
Αλλά η δύναμη της βαρύτητας υπάρχει, έστω κι αν η ίδια δεν είναι ορατή...

Ντέιβιντ Χιούμ Β’ («Όλα είναι πιθανά!»)

Ο Χιούμ δεν απέκλειε ούτε την αθανασία της ψυχής ούτε την ύπαρξη του Θεού.
Απέρριπτε, όμως, κάθε προσπάθεια αποδείξεώς τους!
Θεωρούσε ορθολογιστική βλακεία το να προσπαθεί ο άνθρωπος με τη λογική του ν’ αποδείξει την ορθότητα της θρησκευτικής του πίστης.
Ο Χιούμ δεν ήταν χριστιανός, αλλά ούτε και άθεος! Ήταν αυτό που λέμε αγνωστικιστής.
Όταν ήταν ετοιμοθάνατος, κάποιος φίλος τον επισκέφτηκε και τον ρώτησε αν υπάρχει μετά θάνατον ζωή.
Κι ο φιλόσοφός μας του απάντησε πως όλα είναι πιθανά: ακόμη κι ένα κομμάτι κάρβουνο που το βάζεις στη φωτιά μπορεί να μην καεί...

Ντέιβιντ Χιούμ (1711-1776) Α’

Ο Χιούμ μεγάλωσε κοντά στο Εδιμβούργο της Σκοτίας.
Οι γονείς του ήθελαν να τον κάνουν δικηγόρο. Αυτός, όμως, ένιωθε απέχθεια για οτιδήποτε άλλο εκτός απ’ τις γενικές γνώσεις και τη φιλοσοφία!
Ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη κι έγραψε το σημαντικότερο έργο του («Πραγματεία περί της ανθρώπινης φύσεως») σε ηλικία μόλις 28 ετών!
Ο Χιούμ αμέσως κατάλαβε πως οι φιλόσοφοι ασχολούνταν με πολλά ψευδοπροβλήματα και χρησιμοποιούσαν πολλές ασαφείς και μπερδεμένες έννοιες.
Γι’ αυτό έβαλε σαν στόχο του να πετάξει στα σκουπίδια όλες εκείνες τις ιδέες και τις σκέψεις που δεν στηρίζονταν στις ανθρώπινες αισθήσεις.
Κατά τη γνώμη του δεν επιτρέπεται η φιλοσοφία να μας οδηγεί μακριά απ’ τις καθημερινές μας εμπειρίες ή να μας επιβάλλει κανόνες διαφορετικούς απ’ αυτούς που μας διδάσκει η πείρα και η καθημερινή πρακτική...
Γι’ αυτό και η φιλοσοφία του θεωρείται η αντιπροσωπευτικότερη του εμπειρισμού.

Η φιλοσοφία της πάνας!

Όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι ήταν άντρες!

Κι όπως φαίνεται ζούσαν στον δικό τους κόσμο...

Μιλούν διαρκώς για τους ανθρώπους, γράφουν πραγματείες, αλλά τους μόνους που έχουν στο μυαλό τους είναι, επίσης, άντρες, στα τριάντα, στα σαράντα, στα πενήντα τους...

Η ζωή, ωστόσο, αρχίζει με την εγκυμοσύνη και τη γέννηση!

Η μεγάλη αδυναμία των φιλοσόφων είναι πως κανείς τους δεν ασχολήθηκε, όσο θα έπρεπε, με τις πάνες και τα κλάματα των παιδιών...

Τζον Λοκ (Β')

Το δεύτερο βασικό ερώτημα που απασχόλησε τον Τζον Λοκ ήταν αν μπορούμε να εμπιστευτούμε όσα μας λένε οι αισθήσεις μας.
Η απάντηση που έδωσε ήταν πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την αλήθεια των πληροφοριών που μας δίνουν οι αισθήσεις μας μόνο ως προς τις ιδιότητες της Έκτασης, του Βάρους, της Μορφής, της Κίνησης και του Αριθμού.
Υπάρχουν, όμως, και άλλες ιδιότητες που ο κάθε άνθρωπος τις αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο
Αν προσφέρουμε ένα πορτοκάλι σε δύο ανθρώπους σίγουρα θα συμφωνήσουν πως είναι πορτοκάλι, πως είναι στρογγυλό και ελαφρύ.
Με τίποτα στον κόσμο δεν θα πουν πως είναι δύο πορτοκάλια ή πως είναι μήλο ή τετράγωνο ή πως ζυγίζει 10 κιλά.
Όμως στον έναν μπορεί να φανεί "γλυκό" ενώ στον άλλον "ξινήθρα"...

Άλλαξαν οι καιροί...

Το γιατί είσαι έτοιμος να πεθάνεις
έχει αντικατασταθεί στις μέρες μας
απ' το γιατί είσαι έτοιμος να σκοτώσεις...

Τζον Λοκ Α' (1632-1704)

Ο Εγγλέζος Λοκ προσπάθησε να δώσει απαντήσεις σε δύο κυρίως ερωτήματα:
α) από πού αντλούμε τις ιδέες και τις σκέψεις μας;
β) μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας;
Στο πρώτο ερώτημα η απάντησή του ήταν: οι σκέψεις και οι ιδέες μας είναι αντανακλάσεις πραγμάτων που αντιληφθήκαμε με τις αισθήσεις μας, δηλαδή τις εμπειρίες μας.
Ο Λοκ για να περιγράψει την ανθρώπινη συνείδηση χρησιμοποίησε δύο εικόνες:
- μοιάζει με άγραφο πίνακα (tabula rasa) λίγο πριν μπει ο δάσκαλος στην τάξη
- είναι σαν ένα άδειο δωμάτιο χωρίς έπιπλα, που σιγά-σιγά γεμίζει, καθώς αποκτάμε εμπειρίες.
Η συνείδησή μας, ωστόσο, δεν δέχετε παθητικά τις εξωτερικές εντυπώσεις. Το μυαλό μας τις επεξεργάζεται μέσω της σκέψης, της αμφιβολίας, της πίστης και του συλλογισμού.

Ή Θεοί ή Σκουλήκια!

Αν πάψουν οι άνθρωποι να πιστεύουν
πως κάποια μέρα
θα γίνουν Θεοί,
τότε, σίγουρα,
θα γίνουν σκουλήκια!

Σοπενχάουερ ο μισογύνης!

Ο Νίτσε δεν θα μπορούσε να το πει καλύτερα: "Καθένας φέρνει μέσα του μια εικόνα της γυναίκας φτιαγμένη καθ' ομοίωση της μητέρας του! Από τότε έχει αποφασίσει να σέβεται ή να καταφρονεί τις γυναίκες, ή να μένει απόλυτα αδιάφορος απέναντί τους"...
Ο Σοπενχάουερ ήταν απ' τους φανατικότερους του μισογυνισμού! Η στάση του αυτή ήταν, μάλλον, μια όψιμη εκδίκηση σε βάρος της μάνας του που αντιπροσώπευε, κατά τη γνώμη του, όλα τα ελαττώματα του γυναικείου φύλου: επιπολαιότητα, κενότητα, σπατάλη, βλακεία, κοκεταρία, προδοσία...
Παιδί ακόμη είδε τη μάνα του να επιδίδεται σε διασκεδάσεις την ίδια ώρα που ο ηλικιωμένος πατέρας του έσβηνε καθηλωμένος στην αναπηρική πολυθρόνα του!
Και την επόμενη μέρα της αυτοκτονίας του πατέρα του, η λεγάμενη ρίχνεται στην αγκαλιά του εραστή της, γίνεται η σπάταλη και εύθυμη χήρα της Βαϊμάρης...
Ο Σοπενχάουερ φεύγει απ' το σπίτι και η μάνα του τον αποκληρώνει!
Έκτοτε, η ζωή του μεγάλου φιλόσοφου είναι μια αδιάκοπη σειρά μονότονα αποτυχημένων ερωτικών σχέσεων! Μεσολαβούν μακρές περίοδοι αποχής, που του επιτρέπουν να στοχάζεται πάνω στο σεξουαλικό ένστικτο "που διαμορφώνει την ίδια την ουσία του ανθρώπου"...
Ο Νίτσε, μαθητής και συνεχιστής του, γράφει για τον Σοπενχάουερ πως "καθιστά τον ασκητισμό κορωνίδα της φιλοσοφίας του, ποθώντας να λυτρωθεί από ένα μαρτύριο"!
Ο Σοπενχάουερ ήταν ορκισμένος εχθρός του γάμου! Του άρεσε να απαριθμεί συχνά τα προβλήματά του: "σπατάλη, φροντίδα παιδιών, πείσματα, καπρίτσια, ασχήμια ύστερα από μερικά χρόνια, ιδιοτροπίες, υστερικά ξεσπάσματα, απιστίες, κερατώματα, κόλαση, διάβολος"...
Όμως, ο μισογυνισμός του φαίνεται πως αποτελούσε την κρυφή όψη μιας υπερβολικής αγάπης (ίσως κι ανάγκης) που έτρεφε για τις γυναίκες!
Χαρακτηριστικό είναι ένα απ' τα στερνά ευφυολογήματά του:
"Όσο πιο πολύ βλέπω τους ανθρώπους τόσο λιγότερο τους αγαπώ! Μακάρι να μπορούσα να πω το ίδιο και για τις γυναίκες"...

"Ναι... καλά!"

Σε πολλές γλώσσες δυο αρνήσεις κάνουν μια κατάφαση.
Σε άλλες γλώσσες, δυο αρνήσεις δίνουν άρνηση.
Μόνο στην ελληνική μπορεί δύο καταφάσεις να δίνουν άρνηση...

Γνώση χωρίς σκέψη...

...είναι χαμένος κόπος!
Σκέψη χωρίς γνώση
είναι επικίνδυνη!

Μαχάτμα Γκάντι:

"Υπάρχουν άνθρωποι στον κόσμο
τόσο πεινασμένοι
που ο Θεός
δεν μπορεί να εμφανιστεί μπροστά τους
παρά με τη μορφή ψωμιού!"

Ορθολογιστές και Εμπειριστές...

Οι Ορθολογιστές πίστευαν στη σπουδαιότητα της ανθρώπινης λογικής. Αυτή είναι η πηγή κάθε γνώσης.
Συχνά πίστευαν πως ο άνθρωπος έχει μέσα του απ' τη στιγμή της γέννησής του ορισμένες ιδέες, που είναι ανεξάρτητες απ' τις εμπειρίες του.
Στο σημείο αυτό συμφωνούν με τον Πλάτωνα που δίδασκε πως ο άνθρωπος γεννιέται φέρνοντας μέσα του αρκετές απ' τις ιδέες του "κόσμου των ιδεών".
Ορθολογιστές υπήρχαν απ' την εποχή του Μεσαίωνα. Ως φιλοσοφική, όμως, τάση κυριάρχησαν τον 17ο αιώνα με κύριους εκπροσώπους τον γάλλο Ντεκάρτ, τον ολλανδό Σπινόζα και τον γερμανό Λάιμπνιτς (φώτο).
Από τον 180 αιώνα τα πράγματα ανατρέπονται. Όλο και περισσότεροι φιλόσοφοι υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι γεννιούνται ως "άγραφοι πίνακες" και παραμένουν έτσι μέχρι να αποκτήσουν τις πρώτες τους εμπειρίες.
Κατά τους Εμπειριστές οι γνώσεις του ανθρώπου πηγάζουν αποκλειστικά από τις εμπειρίες του.
Ακολουθούν, με άλλα λόγια, τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Που έλεγε πως μόνο οι εμπειρίες μας τροφοδοτούν τη συνείδησή μας, και πως αυτή αποτελείται μονάχα απ' όσα μας προσφέρουν οι αισθήσεις μας.
Σημαντικότεροι Εμπειριστές ήταν τρεις Άγγλοι: Λοκ, Μπέρκλεϊ και Χουμ.

Είναι αίρεση η λογική;

Ο Γαλιλαίος υποστήριζε το λογικό επιχείρημα πως αν τα γεγονότα δεν συμβαδίζουν με τη θεωρία, τότε η θεωρία και όχι τα γεγονότα είναι λανθασμένα!
Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης είχε γράψει πως το φεγγάρι είναι μια τέλεια σφαίρα.
Ο Γαλιλαίος ήταν ο πρώτος που παρατήρησε με τηλεσκόπιο τους ουρανούς.
Και διαπίστωσε πως η σελήνη είχε βουνά και κρατήρες.
Και για το λόγο αυτό κατηγορήθηκε ως αιρετικός!
Αν υπήρχε ψυχιατρική τον 17ο αιώνα θα γνωμάτευε πως έπασχε από "σύνδρομο σεληνιακών ορέων και κρατήρων"...

Ο αποσυνάγωγος φιλόσοφος...

Λίγοι φιλόσοφοι της νεώτερης ιστορίας κυνηγήθηκαν τόσο πολύ για τις ιδέες τους όσο ο Σπινόζα (1632-1677).
Ήταν μέλος της εβραϊκής κοινότητας του Άμστερνταμ αλλά οι ομόθρησκοί του τον απέρριψαν και η οικογένειά του τον απαρνήθηκε λόγω των "αιρετικών" του αντιλήψεων.
Τρία ήταν κυρίως τα σημεία της διδασκαλίας του που προκάλεσαν την οργή του θρησκευτικού κατεστημένου:
α) Ο ιουδαϊσμός και ο χριστιανισμός επιβιώνουν μόνο σε απολιθωμένα δόγματα και κενές τελετουργίες.
β) Ο Θεός δεν είναι κάποιος που δημιούργησε τον Κόσμο, αλλά είναι ο ίδιος ο Κόσμος.
γ) Η Βίβλος δεν είναι θεόπνευστη ούτε υπαγορευμένη απ' το Θεό. Γι' αυτό και οι σημαντικές της αντιφάσεις.

Χρονολογία ορόσημο...

Γύρω στο 500 π.Χ εμφανίστηκαν παράλληλα τρία πολύ σημαντικά παρακλάδια της παγκόσμιας σκέψης και φιλοσοφίας:
α) Το ένα είναι η "Αθηναϊκή φιλοσοφική σχολή", με βασικούς εκπροσώπους τους Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη.
β) Το δεύτερο είναι οι "Σοφοί των Δασών" της Ινδίας, με πιο διάσημο τον Σιντάρτα Γκοτάμα (Βούδα).
γ) Και το τρίτο εκπροσωπείται απ' τον Κομφούκιο και τον Λάο Τσου, που ανέπτυξαν τον κομφουκιανισμό και τον ταοϊσμό.

Όσο πυρετό και να 'χεις, πάντα δύο και δύο κάνουν τέσσερα!

Ο Ντεκάρτ θεωρούσε το ανθρώπινο σώμα ένα σύνθετο και πολύπλοκο μηχανικό κατασκεύασμα.
Δεν αγνοούσε, όμως, πως ο άνθρωπος είναι κι ένα ον με διπλή υπόσταση: εκτός από σώμα διαθέτει και ψυχή, που μπορεί και λειτουργεί ανεξάρτητα απ' το σώμα.
Μεταξύ σώματος και ψυχής υπάρχουν διαρκώς αλληλεπιδράσεις. Οι σωματικές, όμως, λειτουργίες δεν έχουν τόση ελευθερία όσο εκείνες της ψυχής.
Η ψυχή, λόγω της αλληλεπίδρασης, μπορεί ορισμένες φορές να "μπερδευτεί" απ΄τα συναισθήματα και τις ανάγκες του σώματος.
Για τον Ντεκάρτ ψυχή και σκέψη ταυτίζονται. Γι' αυτό και δίνει το προβάδισμα στην ψυχή/σκέψη έναντι του σώματος. Η σκέψη μπορεί να υψωθεί πάνω απ' τους περιορισμούς του σώματος.
Τα πόδια μας γερνούν και χάνουν τη δύναμή τους. Η ράχη μας καμπουριάζει και τα δόντια μας χάνονται.
Όμως, όσο υπάρχει μέσα μας η σκέψη, δύο και δύο κάνουν τέσσερα!
Όσο πυρετό και να έχουμε, αθροίζοντας τις γωνίες του τριγώνου θα 'χουμε πάντα 180 μοίρες...

Πώς ο Ντεκάρτ απέδειξε την ύπαρξη του Θεού...

Ο Ντεκάρτ πίστευε πως όλοι έχουμε εκ γενετής ριζωμένη στο μυαλό μας την ιδέα του τέλειου όντος!
Η ιδέα αυτή δεν γεννιέται απ' το δικό μας μυαλό. Η ιδέα του τέλειου όντος δεν μπορεί να γεννηθεί στο μυαλό ενός ατελούς όντος.
Η ιδέα αυτή δεν μπορεί να προέρχεται παρά μόνο απ' το ίδιο το τέλειο ον, μ' άλλα λόγια απ' τον Θεού!
Και η ιδέα αυτή είναι τόσο στέρεη όσο και το γεγονός πως αυτός που σκέφτεται υπάρχει...